Met oma naar de stad

Oma en ik, herfst 1954

Tussen mijn vijfde en mijn twaalfde jaar ging ik geregeld met mijn oma mee tijdens haar bezoekjes aan het centrum van Harderwijk. Eerst alleen, later ging ook mijn broertje Paul mee.

Zoals ik al eerder heb vermeld woonde mijn oma Geertruida Offerman-Luttenberg bij ons in huis. Zij was al tamelijk oud (73) toen ik werd geboren. Oma was klein maar dwong bij iedereen die haar kende respect af. Ze bezat een eigenaardige mix tussen bijna Victoriaanse standpunten enerzijds en verdraagzaamheid en een groot rechtvaardigheidsgevoel anderzijds.
Zij was in de periode rond 1900 een aantal jaren als gezelschapsdame in dienst bij enkele rijke adellijke families en had daar een levensstijl aan over gehouden met een hang naar ouderwetse chique. Daar hoorden, overeenkomstig de leefregels in de wereld van het oude geld, ook onberispelijke omgangsvormen bij.

In de tijd dat ik naar school ging, beperkten de bezoekjes aan de stad zich noodgedwongen tot de vrije woensdagmiddag, de zaterdagmiddag (op zaterdagmorgen gingen we in die tijd gewoon naar school) en de schoolvakanties.

Van Dullemen

Als het goed weer was gingen we met de bus van de Veluwse Autobusdienst (VAD) heen en soms ook met de bus terug. Maar we gingen vaak terug en soms ook heen met een taxi van de firma van Dullemen, die sinds 1935 was gevestigd in een garage aan de Markt. De firma van Dullemen werd in 1970 opgeheven en overgedaan aan de firma van Bochove.

Apotheek Greidanus werd in december 1935 naar de Donkerstraat verplaatst
en het pand werd  toen door van Dullemen aangekocht en ingericht als garage.
Schilders Nieuws-en advertentieblad 02-11-1935; p. 24  

Garage van Dullemen aan de Markt 9 te Harderwijk, medio jaren '60
Bron: Herinner je je Harderwijk- Facebook (eigenaar Kamphorst?)

Die taxi's waren zwarte Buicks (voor de fijnproevers: met een 8 cilinder lijnmotor, een gemiddeld verbruik van ongeveer 1 liter op 4 kilometer en een Dynaflow automatische versnellingsbak). Ik herinner me dat je in zo'n Buick vrijwel geruisloos voortgleed.

Oma wilde bij voorkeur door de heer Van Dullemen zelf worden gereden. Volgens mij beschouwde ze hem min of meer als een op afroep beschikbare particuliere chauffeur. Hij was altijd onberispelijk gekleed in een zwart uniform met pet en in de winter witte handschoenen.

Met dit soort Buicks reed van Dullemen in de jaren '50.

Een enkele keer, als oma op een andere middag naar de stad ging, belde ze van Dullemen tussen de middag op om haar te komen halen. Hij kwam dan ongeveer een kwartier voordat de middaglessen begonnen voorrijden.
Oma zei dan: "Van Dullemen, we brengen eerst de jongens naar school." Dat was natuurlijk feest voor ons: om naar school te worden gebracht in die grote glanzende Buick....

De winkels in de stad

Zoals ik mijn blog over Thuiswinkelen al heb opgemerkt werden alle dagelijkse boodschappen bij ons thuisbezorgd. Maar er waren ook dingen, waarvoor je naar de stad moest. Voor kleding en schoenen bijvoorbeeld. Die schoenen kwamen in ons geval van de firma Vedder en de kleding en bijbehorende zaken van de winkels van Pot of Poorter of van de gezusters De Lange. Onze kapper was Bruining, die, net als Vedder en Poorter, in de Donkerstraat was gevestigd. Ook kwamen we af en toe bij de firma Schaftenaar, die handelde in horloges, klokken en sieraden en die ook al in de Donkerstraat was gevestigd. En voorts, het wordt eentonig, bij de radio en elektrozaak van Scheer (de grondlegger van Scheer en Foppen), die eveneens in de belangrijkste winkelstraat van Harderwijk zat. Het was in die smalle Donkerstraat altijd een drukte van belang en je moest je op sommige momenten tegen de gevels drukken als er weer eens een bus van de VAD of een vrachtwagen door de straat kwam.
Voor jassen en jurken, door oma mantels en japonnen genoemd, en voor hoeden ging zij altijd naar een damesmodezaak in Putten, waarvan ik helaas de naam niet meer weet.

Vrij kort na de opening van zijn nieuwe pand is Hendrik Bloksma bij een
auto-ongeluk om het leven gekomen. Zijn weduwe heeft de slagerij voortgezet.
Schilders Nieuws- en advertentieblad 20-04-1951; p. 310 

Soms gingen we op de Smeepoortenbrink bij slagerij Bloksma een stukje nagelhout kopen, waar oma dol op was.

Nagelhout is aan de lucht gedroogd rundvlees, nog het meest te vergelijken met rookvlees. Het is een typisch streekproduct uit het oosten van Nederland.  De naam nagelhout verwijst naar de plank met spijkers (neagels) waaraan het vlees na het slachten werd opgehangen om te drogen, nadat het was  ingewreven met zout, soms vermengd met kruidnagel en/of nootmuskaat. Nagelhout was toentertijd een luxe broodbeleg en het werd altijd in heel dunne plakjes gesneden.

Bloksma had op dat gebied een goede reputatie. Als ik goed ben ingelicht is later op die plek het cafe Nagelhout gekomen, een wel zeer toepasselijke naam.

Verder stond ik soms een tijdje te kijken naar de activiteiten van de drukkerij in de Vijestraat of van drukkerij Mons.
Als het warm weer was stonden de deuren open en kon je de persen zien en horen draaien en de medewerkers in hun stofjassen aan het werk zien.
In de oude drukkerij in de Vijestraat is later het gelijknamige restaurant gekomen.

De vele advertenties van Bloksma waren vaak op rijm.
Schilders Nieuws- en advertentieblad 21-12-1951; p. 312

Bennie Härtz

Ik herinner me dat we op een zaterdag, ik was misschien een jaar of vijf, zes, door de Luttekepoortstraat liepen en dat ik daar een heer in een zwart pak en met een zwarte hoed op voor en winkel zag zitten, die kennelijk dicht was. Hij zat achterstevoren op een keukenstoel en keek peinzend voor zich uit.
Waarom zit die mijnheer daar", vroeg ik aan oma.
"Dat is mijnheer Härtz, de eigenaar van die winkel", was het antwoord.
Ik: "Maar waarom is zijn winkel dicht? "
Oma: "Dat komt omdat het voor mijnheer Härtz vandaag zondag is. Mijnheer Härtz heeft een ander geloof dan de meeste mensen hier. Hij is joods en voor de joden is de zaterdag wat voor ons de zondag is. Zij noemen de zaterdag Sabath."
Voor mij was dat voldoende. Pas later heb ik me gerealiseerd dat mijnheer Härtz wellicht zat te denken aan de verschrikkingen, die toen nog maar kort geleden aan een groot deel van zijn familie en aan een nog veel groter deel van zijn geloofsgenoten het leven hadden gekost.
De zoon van Bennie, Harry Härtz , heeft later het winkeltje in fournituren van zijn vader voortgezet. In zijn tijd had het (in mijn herinnering) piepkleine winkeltje de grootse naam "Het wonder van de Veluwe". Ik weet niet of het die naam ook al had ten tijde van zijn vader. Op Harry Härtz kom ik in een latere blog nog terug.

Smikkelen en smullen

Alvorens terug te keren naar huis gingen we vaak nog even langs bij de beroemde banketbakkerij van Huize Hulleman in de Donkerstraat en om het feest compleet te maken namen we soms een kopje thee voor oma en een glaasje ranja of grenadine rood voor mijn broertje en mij bij Cafe-Restaurant Baron aan de Markt. Baron lag daar heel strategisch, vlakbij de bushaltes van de VAD en de garage van Van Dullemen. Later namen we ook wel eens een ijsje bij Foppen in de Hondegatstraat. Het goedkoopste ijsje kostte daar toen 5 cent of als je er slagroom op wilde 10 cent.

De Markt te Harderwijk met links de bushalte van de VAD, en cafe-restaurant Baron, eind jaren '60.
Bron: Facebookpagina Herinner je je Harderwijk.

Einde aan de uitstapjes

Na eind 1954 nam het aantal bezoekjes aan de stad met oma wel af maar als we gingen nam ze altijd de taxi.

 Schilders Nieuws- en advertentieblad 30-09-1949; p. 38

Dat kwam omdat oma in december 1954 haar heup brak. Ik trof haar, thuisgekomen uit school, aan op de grond in de woonkamer. Ze kreunde van pijn. Mijn moeder was bij buurvrouw Daansen en mijn broertje was bij een vriendje. Ik rende naar de buren en mijn moeder kwam direct en belde de dokter die een gebroken heup constateerde. Opnieuw kwam van Dullemen voorrijden maar nu in zijn ambulance (hij hield zich ook bezig met ziekenvervoer) om oma naar het ziekenhuis te vervoeren. Dat ziekenhuis was "Salem" in Ermelo. De behandeling van een gebroken heup was toen nog heel anders dan nu, afgezien van de pen die in de heup werd aangebracht. De patiënt moest 6 weken (!) in het ziekenhuis blijven, waarbij het geblesseerde been in een contraptie was gefixeerd met daaraan een zwaar gewicht. Volgens mij een nare situatie. Na haar herstel was oma aanzienlijk minder goed ter been en liep ze met behulp van een stok.

En vanaf ongeveer 1960 was oma's gezondheid dusdanig verslechterd dat ze eigenlijk niet meer buiten onze tuin kwam. En daarmee kwam toen ook een einde aan de uitstapjes met oma en met de taxi's van van Dullemen.