De klompenopstand

Schilder's nieuws-en advertentieblad 01-02-1963

Begin 1963 vond de feestelijke opening plaats van de nieuwbouw van het Christelijk Lyceum Harderwijk.
Tot die tijd was een belangrijk deel van het sterk groeiende aantal leerlingen gehuisvest in houten noodlokalen, waar zelfs een blind paard nog geen schade kon aanrichten.

De nieuwbouw achter de school bestond uit "18 lokalen, een gymnastiekzaal, een grote overblijf- en garderoberuimte, benevens een etage met docentenkamer, rectorskamer, administratieruimte en vertrek voor de dokter".
Bovendien was het oude schoolgebouw inwendig volledige vernieuwd en gemoderniseerd.

Onze rector, Westerhuis, had ten behoeve van de nieuwbouw reeds op 4 november 1959, precies op de dag van het 40-jarig jubileum van het lyceum, de eerste funderingsgleuf gegraven met een bulldozer.

Uiteraard behoorde de rector ook tot een van de sprekers tijdens de opening.
Volgens het Schildertje hield hij tijdens zijn feestrede onder meer een betoog voor de vrije ontplooiing van het individu en wees erop dat de wijze, waarop de nieuwbouw was uitgevoerd en was ingericht, daarbij behulpzaam zou kunnen zijn. Zo was er in vergelijking met het oude gebouw meer licht, lucht en ruimte.

Een ander belangrijk verschil met het uit de jaren twintig daterende oude gebouw, betrof de vloer. In het oude gebouw was deze van steen maar in de nieuwbouw was de vloer bedekt met linoleum.

Schilder's nieuws-en advertentieblad 01-02-1963

De keuze voor dit materiaal had een consequentie, die in het vervolg van deze blog duidelijk zal worden. Want de schoolleiding was niet alleen trots op de nieuwbouw en het nieuwe interieur maar, naar goede calvinistische traditie, ook heel zuinig...

Uit de bijgaande krantenknipsels blijkt dat de opening gepaard ging met ronkende toespraken en psalmgezang en voorts "een feestdrank en een goede sigaar" voor de aanwezige heren.
Ook conrector van der Putte gaf acte de présence. Hij nam plaats achter de nieuwe vleugel voor de begeleiding van Gezang 148, vers 1 en 6 met de toepasselijke titel "Van U zijn alle dingen".

Het nieuwe schooljaar

In september 1963 begon ik voor de tweede maal aan de derde klas van de HBS; ik had het jaar daarvoor een onvoldoende teveel gehaald om te kunnen overgaan naar de vierde.
Die herfst werd voor mij gekenmerkt door een bijzondere gebeurtenis, die misschien kan worden gezien als een voorloper op de opstandige stemming van de late jaren zestig.
In de eerste helft van dat decennium was de samenleving nog gezagsgetrouw en verzuild. Maar de wereld werd al woelig. De belangrijkste aangelegenheden op het wereldtoneel waren de Cuba-crisis, een dieptepunt in de koude oorlog; de moord op de Amerikaanse president Kennedy in november 1963; de onafhankelijkheid van Algerije en, op Nederlands niveau, het verlies van onze laatste kolonie in het verre Oosten, Nieuw-Guinea.

Oproer en protest

Het nieuwe schooljaar 1963-'64 begon, zoals gebruikelijk, met het bekendmaken van de nieuwe lesroosters. Niets wees op dat moment op de spannende gebeurtenissen die begin oktober zouden plaatsvinden.
Wat was het geval?
Onder het mom van bescherming van de vloeren in het nieuwe gedeelte van de school werd plotseling een artikel uit de statuten afgestoft. Dat artikel stelde dat meisjes uitsluitend schoenen mochten dragen met platte hakken, de zogenoemde "flats". Niemand mocht meer op zwart-afgevende rubberhakken of zolen op school komen. Die regel bestond blijkbaar al langer maar werd tot die tijd niet of nauwelijks gehandhaafd.

De precieze volgorde van de gebeurtenissen, die in oktober 1963 plaatsvonden, staat mij niet geheel helder voor de geest. Daarom geef ik ze hierbij weer op de wijze, zoals ik ze me herinner. Als er lezers van mijn blog zijn, die het zich anders herinneren, ben ik benieuwd naar hun zienswijze.

Om tegen de inbreuk op de keuzevrijheid van schoeisel te protesteren besloot Marion Maars, dochter van de directeur van de gelijknamige, in Harderwijk gevestigde fabriek van armaturen en wandsystemen, naar school te gaan op schoenen met blokhakken, waarvan toch onmogelijk kon worden beweerd dat die de vloeren konden beschadigen. Het waren immers niet eens naaldhakken of pumps. Marion was in 1960 vanuit Amsterdam naar Harderwijk verhuisd en had haar lagere school periode dus in de hoofdstad doorgebracht. Zij had een jaar lang bij mij in de klas gezeten en viel toen al op door haar gedrag dat door mij en diverse mede leerlingen als eigenzinnig werd ervaren. Wellicht droegen haar Amsterdamse wortels daar toe bij.
Marion werd, min of meer zoals verwacht, de toegang tot de school ontzegd. Ze mocht pas weer op school komen als ze haar blokhakken verving door platte exemplaren.

Deze rigide handelswijze schoot een groot aantal MMS (Middelbare Meisjes School) leerlingen in het verkeerde keelgat. Zij besloten tot een ludieke actie door op school te verschijnen "op meer of minder geboende klompen met en zonder stro". En ondanks het gegeven dat klompen toch echt platte hakken hebben, werd ook hen de toegang geweigerd.

Hierdoor escaleerde de situatie; leerlingen besloten tot een massale protestactie. De volgende dag weigerden de scholieren de school te betreden en bleef iedereen op het schoolplein staan. Voor zover ik mij herinner deed werkelijk iedereen mee en waren er geen "spelbrekers". Enkele leerlingen hadden spandoeken bij zich die waren gemaakt van oude lakens, daarbij gesteund door hun ouders.

Schilder's nieuws-en advertentieblad, 11-10-1963

En er was zelfs een jongen die het protest kracht bij zette door het lossen van enkele schoten met het alarmpistool van zijn vader. Hier was wellicht sprake van een ietsje teveel zelf initiatief want het valt zeer te betwijfelen of deze actie kon rekenen op de goedkeuring van zijn ouders.

Rector Westerhuis probeerde de gemoederen te bedaren met een toespraak maar hij bleef vrijwel onverstaanbaar als gevolg van de gescandeerde protesten uit honderden tiener kelen. Het weer was ons die dag gunstig gezind dus buiten blijven werd niet als straf ervaren. Maar uiteindelijk ging iedereen toch weer braaf de lessen volgen. We waren immers in die tijd nog niet gewend aan dit soort rebels gedrag.

De Harderwijkse schoenenzaak Vedder speelde alert  in op de "hakkenkwestie" door het plaatsen van bijgaande advertentie. Een dochter van de heer Vedder zat overigens ook op onze school.

Schilder's nieuws-en advertentieblad, 11-10-1963

Nauwelijks aandacht in de media

Het is verbazend dat er in de krantenarchieven zo weinig is terug te vinden van deze gebeurtenis. Weliswaar werd er enige aandacht aan de "klompenparade" besteed maar de opstand van de volgende dag werd in de media afgeschilderd als "een ietwat gespannen sfeer". Voor het overige haastte het journaille zich met het weergeven van de "volstrekt terechte" mening van de rector en werd het gedrag van de "MMS meiskes" afgedaan op een buitengewoon badinerende toon. Ik vermoed dat de heer Westerhuis tijdens het gesprek met de pers erop heeft aangedrongen om geen aandacht te besteden aan de demonstratie op het schoolplein. Wel werd in een artikel in de volgende editie van het Schildertje nog de mening van een vader weergegeven, die de "anti-flats-demonstratie" enigszins wilde nuanceren.

Schilder's nieuws-en advertentieblad, 18-10-1963

Schilder's nieuws-en advertentieblad, 18-10-1963

Bij dit alles moet worden bedacht dat in die tijd niet alleen de bevolking maar ook de media nog zeer gezagsgetrouw waren, zoals ik in het begin van deze blog reeds vermeldde.

Interviews met autoriteiten waren over het algemeen onderdanig van taal. Ministers werden nog aangesproken met "Excellentie" en vrijwel geen journalist waagde het om meer dan milde kritiek te hebben op de uitspraken van hen die "hooggeplaatst" waren.

Dat die houding in de tweede helft van de jaren zestig een welhaast revolutionaire verandering zou ondergaan, wisten we toen nog niet maar die verandering hing, getuige het voorgaande relaas, al wel in de lucht.

NB Er kan in deze blogs ook op de afbeeldingen/krantenartikelen worden geklikt om ze groter te zien (dat werkt niet bij allemaal maar wel bij de meeste)